Bijdrage en video van Frans Popma (The Blue Birds)
In mijn geboorteplaats ’t Zand zijn door de eeuwen heen veel smeden, zadel- en wagenmakers actief geweest. Dit komt vooral door de aanwezige uitspanningen (herbergen), de veeteelt en de gunstige ligging aan de egalementsloot en het Noord-Hollands Kanaal met de belangrijke verbindingsweg Alkmaar – Den Helder.
Uit mijn jeugd herinner ik mij de wagenmakerij van Jan Kossen aan de Rijksweg en ook de smederij van Gerardus Lenting naast het cafébedrijf van Jaap de Wit. Samen met lagere school maatje Sam Lenting ging ik wel naar zijn opa en oma. In het donkere en stoffige gebouw met indringende brandlucht van het smidsvuur, keken we vol bewondering hoe hij de ijzers smeedde en deze daarna aan de paardenhoeven bevestigde. Vanaf het schoolplein van de lagere school hoorde je zijn smeedhamer al op het aambeeld kloppen.
Toen Gert in 1960 met pensioen ging, heeft kastelein Jaap de Wit de voormalige smederij overgenomen. Het historische pand was eigenlijk al te oud om verder nog als dorpssmederij dienst te doen en werd daarom teruggebouwd. De vrijgekomen kavel werd ingericht als parkeergelegenheid voor bezoekers van De Jonge Prins en snackbar Smikkelhof.
Mijn zwager Piet de Wit van Hoeve Bouwlust aan de Korte Belkmerweg, onderwijl verkering met mijn oudste zuster Clasien, had interesse het smidswerk in ’t Zand voort te zetten. Naast het timmerbedrijf van aannemer de Leeuw werd een tijdelijke loods geplaatst met daarbij een omgebouwde touringcar als woonverblijf. Piet en Clasien gaven elkaar op 30 december 1960 het ja-woord en gingen de uitdaging aan als laatste ambachtelijke dorpssmid van ’t Zand.
Dorpssmeden en wagenmakers
Er is een tijd geweest dat de smid een belangrijke plaats innam in de dorpsgemeenschap. Hij was een alleskunner in de tijd van paard en wagen. Niet alleen werden paarden beslagen, maar ook het ijzerwerk van de wagens gerepareerd en in de wagenmakerij nieuwe wagens en rijtuigen gemaakt. Daarnaast werden ook rijwielen, kachels, landbouwwerktuigen en allerlei gereedschappen en ijzeren gebruiksvoorwerpen uit de huishouding gerepareerd. Veelal hadden de smederijen een winkel voor huishoudelijke artikelen waar je ’s winters schaatsen kon kopen en laten slijpen. Elk dorp of buurtschap had wel een smid en velen hebben met hun ambacht bijgedragen aan de ontwikkeling van deze buurtschappen.
tZand.info
Door een ansichtkaart met rijtuigen op ’t Zand.info raakte ik nieuwsgierig en ging op onderzoek uit. Ik had niet kunnen vermoeden dat dit zo’n omvangrijke klus zou gaan worden. Telkens als ik een smid of wagenmaker had gelocaliseerd, kwam er weer een nieuwe op de proppen. Daarnaast groeide mijn archief door contacten met hun nakomelingen. Veel foto’s en familiestukken werden mij ter beschikking gesteld en ik had dan ook snel in de smiezen dat ik dit stukje Zandtemer dorpsgeschiedenis niet in één documentaire kon vastleggen. Ik besloot dit te gaan onderverdelen waarbij de pioniers van de Keinsmerweg nu online zijn gegaan. Deel twee, met ook veel verrassende informatie over deze ambachtslieden van de Rijksweg, gaat binnenkort volgen.
Natuurlijk ben ik mij bewust dat ik niet alle vakmensen heb gesommeerd. Vele namen, zoals Hoebe, Eriks of Beek kunnen smidsknechten in het dorp of ambachtslieden van De Stolpen of Groote Keeten zijn geweest. Deze buurtschappen waren destijds ook aan het postdistrict ’t Zand gekoppeld. Het zou te ver gaan om ook deze vaklieden hierin te betrekken. Ik heb mij daarom beperkt tot het dorp ‘t Zand.
Veel plezier bij het aanschouwen van dit eerste deel van een stukje Zandtemer dorpsgeschiedenis over de ambachtslieden van de Keinsmerweg. Hebben jullie aanvullingen en/of verbetering dan graag onder opmerking plaatsen.
Frans Popma
Kanttekening
Zonder spontane hulp van familieleden is het een lastige opgave zo’n stukje dorpsgeschiedenis samen te stellen. Natuurlijk wil ik niemand te kort doen die mij hebben bijgestaan, maar de inzet van Anneke Kind-v.d. Linden moet ik toch nog wel even vermelden. Ondanks haar ziekte heeft ze mij in het onderzoek naar de familie van der Linden ongelooflijk geholpen. Het heeft haar goed gedaan, het was een afleiding schreef ze mij in een app kort voor haar zware operatie. Anneke, we hopen dat je weer gauw op krachten zult komen en wensen je veel gezondheid, want ook voor deel twee heb ik je weer nodig.
